Disaster statistics

Srbija je osetljiva na razne prirodne i antropogene opasnosti. Rizik nije ujednačen širom zemlje i varira u zavisnosti od vrste opasnosti i procenjenog potencijala štete. Seizmički hazardi, klizišta, odroni kamenja, poplave, bujične poplave, erozija, suše i šumski požari su neke od značajnih prirodnih opasnosti koje se mogu javiti na teritoriji Srbije. Sadašnje stanje zaštite od katastrofa na teritoriji Srbije karakteriše nepotpunost i nedostupnost informacija o rizicima od mogućih prirodnih katastrofa i posledicama koje one mogu imati, kao i o nedovoljnom „učešću javnosti“. Evidentan je nedovoljan kapacitet lokalnih vlasti, stručnih službi i konsultanata da se angažuju u savremenom pristupu upravljanja rizicima od katastrofa. Aktuelnu situaciju karakteriše i nepostojanje jedinstvene baze podataka o prostornoj distribuciji pojedinih opasnosti – odnosno utvrđivanju potencijalno kritičnih zona (poplave, katastri klizišta, bujice itd.). Stanje ukupnog sistema zaštite od katastrofa na teritoriji Srbije nije zadovoljavajuće, posebno u odnosu na prostorne aspekte upravljanja rizicima od katastrofa.

U Srbiji se od 1970-ih do 2002. godine dogodilo oko 5000 katastrofa. Shodno međunarodnoj bazi DesInventar, od 1980. do 2023. godine dogodilo se 2331 katastrofa u Srbiji i to 1980-1990. godine (6), 1990-2000. godine (56), 2000-2010. godine (301) i u periodu od 2010-2023. godine (1626) i od 2020-2023. godine (316). Od toga, prema dostupnim podacima, bilo je 11 nesrećnih slučajeva, 9 kontaminacija sa opasnim materijama, 51 suša, 30 eksplozija, 20 epidemija, 307 požara, 583 poplava, 626 šumskih požara, 68 klizišta, 270 oluja sa gradom, 17 curenja opasnih materija, 157 snežnih oluja itd. Prema dostupnim podacima, od 2017. do 2021. godine, dogodilo se 404 katastrofe i to: 2017. godine 29 (u 4 grada i 22 opštine); 2018. godine 71 (u 5 gradova i 40 opština); 2019. godine 67 (u 7 gradova i 42 opštine); 2020. godine 204 (u 37 gradova i 136 opština); 2021. godine 96 (u 10 gradova i 60 opština).

Prema statističkim podacima UNOCHA-ovog Reliefveb-a, najčešći tipovi katastrofa su bile poplave, sa petnaest katastrofalnih poplava koje se dogodilo između 1988. i 2014. U Srbiji se od 2007. do 2016. godine dogodilo oko 20 katastrofa u kojima je poginulo 90 ljudi, povređeno je 6140 ljudi. beskućnicima, i pričinivši materijalnu štetu od 2 miliona dolara. Utvrđeno (prema Dragićeviću) da su sledeće veličine područja osetljive na prirodne opasnosti u Srbiji: seizmički hazardi VIII–IX na Merkali–Kancani–Zibergovoj skali (MCS), 16.388,59 km2 (18,55%); seizmički hazardi IX–X na MCS, 1109,71 km2 (1,26%); prekomerna erozija, 3320,80 km2 (3,76%); opasnosti od klizišta, 13.327,60 km2 (15,08%); osetljivost na sušu, 18.306,93 km2 (20,72%); potencijalno plavljenje, 15.198,07 km2 (17,20%); sa najvećim rizikom od šumskih požara, 3154,95 km2 (3,57%); i ukupna veličina ugroženosti u Srbiji 50.659,87 km2 (57,33%).

U Srbiji je prisutan trend povećanja broja požara, kao i broja poginulih i povređenih. Na osnovu zvaničnih podataka, broj požara u 2017. godini povećan je za 50 odsto u odnosu na isti period prethodne godine. Tokom 2003–2011, u Srbiji je zabeleženo oko 134.686 požara. Prema evidenciji Uprave za vatrogasno-spasilačke jedinice Sektora za vanredne situacije, u periodu od 2012. do 2022. godine u Srbiji je bilo 38.279 požara u stambenim zgradama u kojima je stradalo 665 osoba, 1747 je povređeno, a 2134 je spaseno. U odnosu na godine u navedenom periodu situacija je bila sledeća (broj požari/smrti): 2012 (946/7), 2013 (836/6), 2014 (887/8), 2015 (827/5), 2016 872/10), 2017 (899/18), 2018 (842/ 14), 2019 (796/10), 2020 (842/23), 2021 (828/21). U požarima koji su izbili u stambenim jedinicama širom Srbije u 2020. godini stradala je 51 osoba. Prema podacima MUP-a, vatrogasno-spasilačke službe su imale preko 4000 intervencija, od čega više od 3000 požara. Najveći broj stambenih zgrada u Srbiji izgrađen je u prestonici Beogradu. Iz tog razloga je važno istaći da je u 2016. godini u Beogradu zabeleženo oko 3643 požara, dok je u 2018. godini taj broj porastao na 5142. U 1980. godini zabeleženo je 888 požara, dok se 1990. godine broj požara utrostručio (2434). U Beogradu je 2000. godine bilo 3858 požara. Nije bilo povećanja u odnosu na 2000–2015, tokom kojih se broj požara kretao između 3000 i 4000 godišnje. U 2016. i 2017. godini u gradu Beogradu prijavljeno je 3643, odnosno 5412 požara. Pored toga, u periodu od 1999. do 2008. godine spaljeno je 16.357,13 ha šuma (ukupno 853 ha). Prema određenim istraživanjima ukupna pričinjena šteta iznosila je 33,56 milijardi dinara, prosečna izgorela površina po šumskom požaru je 19,18 ha, površinski požari su činili 85,68% izgorele površine, a krunski požari 14,32 odsto. Najveći rizik od ovih požara su istočna i jugoistočna Srbija.

Srbija se nalazi u oblasti umerene seizmičke aktivnosti po broju, učestalosti, i jačine zemljotresa. Prema dostupnim izvorima informacija, dogodilo se oko 180 zemljotresa sa epicentrom u Srbiji i bližem okruženju koji su pored materijalne štete na 89 teritoriji Srbije za posledicu imali i gubitke života. Pored seizmičke aktivnosti u žarištima visokih energetskih nivoa događali su se zemljotresi manjih magnituda u drugim žarišnim zonama. U prošlom i ovom veku dogodilo se i preko 6.000 slabih zemljotresa. Takođe ima neujednačenu distribuciju epicentra, što otežava uočavanje seizmički aktivnih raseda. Zemljotresi jačeg intenziteta zabeleženi su od 1900. do 1970. godine na sledećim lokacijama: Rudnik, Lazarevac, Juhor, Krupanj, Jagodina i Vitina. Od 1970. godine zabeležena su samo tri zemljotresa umerenog intenziteta na sledećim lokacijama: Kopaonik (planina), Mionica i Trstenik.

Između 1915. i 2013. godine zabeleženo je 848 poplava, sa 133 smrtna slučaja, pri čemu se najkritičniji događaj dogodio u maju 2014. Najznačajnije slivove doživela je Kolubara (1996. i 2011.); Velika Morava (1999); Kolubara i Drina (2001); Južna Morava (2007); Zapadna Morava, Drina i Lim (2009); Veliki Timok (2010); Pčinja (2010); i Drina (2010).

Štaviše, teritoriju Republike Srbije zahvatile su različite epidemije: kuga se javljala u više navrata (1348., 1362., 1428., 1430. i 1438. godine); tokom Prvog svetskog rata srpska vojska i javnost su bili veoma pogođeni tifusom; u Jugoslaviji je 1972. godine bila epidemija malih boginja; bilo je izbijanja tularemije tokom 1990-ih; pandemija COVID-19 zahvatila je tokom 2019–2021.

Zastupljenost klizišta u odnosu na ukupnu teritoriju Srbije iznosi 20-25 %. Takođe, pojave nestabilnosti terena, u vidu odrona i osulina u polomljenim krečnjacima i serpentinitima, zastupljene su u klisurastim dolinama rečnih tokova, kao i na neobezbeđenim kosinama u zoni saobraćajnica. Zastupljenost odrona i osulina na teritoriji Srbije iznosi 5-10 %. Dakle, teritorija Srbije ugrožena je savremenim geološkim procesima, koji nanose ogromne štete privredi Republike.

Grad se najčešće javlja u zapadnoj Srbiji i delu Šumadije, oblasti Fruške Gore, Srema i južne Bačke, zatim na Kopaoniku i delu južne Srbije. Glavni uzrok ovakve prostorne raspodele pojave grada su preovlađujući nailasci frontova iz prvca zapada, severozapada i jugozapada, kao i uticaj orografije na razvoj gradonosne oblačnosti. Maksimalna vrednost učestalosti pojave grada je u oblasti Kopaonika, gde iznosi čak 3,8 dana. Generalno se uočava da zapadna Srbija ima veću učestalost pojave grada od istočne. Na teritoriji cele Srbije, godišnji broj dana sa gradom je u intervalu od 26 dana, koliko ih je bilo 1985. godine, do 76 dana, koliko je zabeleženo 2002. godine. Srednji godišnji broj dana sa gradom i/ili sugradicom na celoj teritoriji Srbije iznosi 49 dana.